Nan tout peyi ki sou latè, Ayiti se youn nan peyi ki gen plis komedyen. Komedyen tout plim tout plimay anvayi ti peyi sa. Sa ki fè teyat pou moun ri ak divèti, kidonk pou pase kalkil, ak sa k fè teyat pou moun reflechi sou sitiyasyon y ap viv chak jou Bondye mete. Men gen yon kolonn lòt komedyen ki pa fasil pou rekònnet; dayè menm yo menm pa souvan konnen si se teyat y ap fè. Moun sa yo fè teyat sitou pou twonpe vijilans lòt moun, pou rale dra sou yo, pou fè tèt yo parèt pou grenn siperyè oubyen pou montre yo pi konnen pase « Antwàn nan Gomye » ; tankou se yo ase ki te fè de jou kay kòyò.
Men sa pa twò gade m si anpil moun chwazi fè teyat, paske enterè sa ki pi fèb yo anba, vòlò, piye ak kase ponyèt sa ki pi piti yo. Sa pa twò gade m non plis si y ap kenbe atansyon pèp la nan teyat pou yo pa wè kote vrè fim nan ap jwe. Se tankou moun k ap fè cho majik : tank y ap satiyèt ou pou w gade yon kote, se tank pa gen anyen serye k ap pase la. Sa pa two gade m si yon kolonn ak yon makòn jèn ap pete kouri chak jou kite peyi a, paske yo pa jwenn anyen pou yo fè aprè : mache frite, gade feyton ak foutbòl, jwe chen kanpe nan flanm solèy epi al bwè tafya ak trip nan pwogram atè plat.
M pa kwè m twò konsène si chak swa nan tout katye nan peyi a, sou chak 5 kay, ou jwenn youn gen yon disko atè plat k ap simaye yon latriye mizik betiz byen fò anba de nawè tout otorite ak paran. Bon ! Nou pa bezwen di otorite paske anpil ladan yo pa twò rayi anbyans sa yo. Dayè nou ka wè konbyen machin vit nwa, sèvis Leta oubyen ofisyèl ki konn kanpe douvan klèb sa yo depi lanjelis tanmen, pou bouske oubyen itilize ti jenn fi sèvèl wòwòt move lavi ap bay gwo palavire.
Men ! Kote politik zokiki a pase ? Kote ministè kondisyon ak dwa fanm ye ? Kouman ti jèn fi sa yo fè pou antre lakay yo lè yo sot travay bò 1è ak 2è nan maten ? Kijan Leta akonpaye yo pou yo pa viktim kadejak ak tout kalite abi non sèlman nan disko sa yo, men tou lè y ap sot travay douvan jou ? Antouka, koze konsa pa gade m, m pa vin foure bouch mwen nan koze nèg isi ; yon fason pou yo pa di m ap fè politik oubyen voye m nan peyi san chapo. Epitou, « kote k gen granmoun, timoun pa boule pay » ; « Manchèt timoun se lematen sa file » ; « Kote kodenn ap plimen, pou l pa ri la ».
Ki moun sa gade si betiz fin anvayi sosyete a? Betiz tout kote, menm nan bouch moun nou pa ta panse e menm kote n pa ta swete. Betiz antre nan salon, nan fanmi yo, nan biznis prive yo, nan ministè yo, nan biwo Sekretè Deta yo, nan palè ak primati. Betiz chita alèz tankou blèz, li pa pè pesonn, dayè pyès moun pa ka di l anyen paske chak moun gen yon grenn zanno kay ofèv. Menm grandèt majè yo tanmen nan di betiz pou montre yo alamòd oubyen yo pa « egare ». Ki moun sa frenk gade si yon gwo tonton chèf kanpe li salanbe moun li vle, pase machin ofisyèl li sou moun li vle, voye dlo sal ak pousyè sou timoun ki pral lekòl san pèsonn pa mande l ki mò k te touye lanperè ? Ki moun sa gade si yon gwo tonton chèf deside pran yon katriyèm jou pou fini kanaval li menmsi l bloke tout lòt akitivite ak sikilasyon nan yon vil ? Ou panse sa gade m si kamyonèt ak bis k ap mennen timoun lekòl se mizik betiz yo pase sèlman ? Bon se pa twò grav paske ministè Ledikasyon nasyonal nan fè teyat tou lè n ap konstate kalte ledikasyon li ofri pèp la, kalte pwofesè ak lekol li kite k ap fonksyone, libè libè.
Antouka m pe papa ! M pap foure bouch mwen nan koze moun isi, talè pou m pa pran yon kou sezi oubyen yon malonèt chen pa bay kochon anba pye zaboka. Sa vle di m ka pran yon bon bwanen nan foure bouch mwen nan koze teyat nèg isi. Sèlman Pè Pap pa ka fè m pa ri. M pap bouke ri, m ap pete gwo kout ri chak fwa m reflechi ak mouvman salè minimòn nan, chak fwa m sonje kijan koze gaz la pase, chak fwa m sonje kijan anpil militan politik ki t ap goumen ansanm koupe fache grenn pa grenn kou eleksyon rive. M ap ri jouk dlo sot nan je m, lè m aprann kisa yon sitwayen dwe fè pou jwenn travay bò isi, kijan anpil etidyan abolotcho pwofite ak kriz inivesitè a pou yo ka jwenn bous, djòb ak gwo mwayen pou yo fonksyone. M ap ri nèt si yon jou m rive konnen kouman de mache rive kankannen nan yon kout zèklè.
Antouka, kite tout moun fè teyat yo jan yo pi pito, menmsi sa pa brennen move lavi ak malsite k ap deplimen pèp la chak jou. Fè teyat nou, bay bèl espektak griyen dan nan figi tout limanite, ranmase kòb ak manje sou do sa k pi piti yo paske sa pa gade pesonn. Pyès moun pa gen dwa foure bouch nan koze nou jouk pou yo vin di nou se yon peyi « twou kaka ». Nou pa gen eksplikasyon pou n bay pèsonn, sa k mouri oubyen k kouri al Chili, zafè a yo. Tankou Maurice sixto di l : « Chak moun fè yon ti peche, e gen moun ki trennen l jou k nan tonm yo ». Sèlman foumi va pote nouvèl ban m si m gentan fè vwèl pou peyi san chapo, si mèt la gentan pran m. Paske maleng lan gentan anvlimen twòp, enfeksyon an rive jouk nan zo. Sa k pi mal la, lopital jeneral pa menm gen twal gaz ak lòt founiti pou koupe move sant l ap simaye nan tout mond lan. M konnen tout pwoblèm sa yo pa gade m, men grandèt yo toujou di m « pa gen la priyè k pa gen amèn », « yon men lave lòt, men se de men k lave figi ». Si gen yon bagay m ap toujou di, se Sa pa gade m..
Fenel BELLEGARDE, M.SC.
Kominikatè sosyal / Ekspè nan aksesibilite ak akompayman
Comments