M pa t panse m t ap fè tout tan sa a anba dekonb.
Zo m tounen pousyè anba semèl jennesèki, pousyè zo m vole sou branch pyebwa, sou zèl machin, sou jip pasaje moto. Sa fè lontan m ap tann. Men mwen pa tande ankenn bri pikwa, ankenn rèl pou salye lanmò. M pa wè ankenn flanbo pou klere lespri m. Ki moun k ap jwenn kadav mwen ? Ki lè ?
Mwen te toujou konnen m t ap mouri anvan w, pase premye jou nou te kontre, mwen te frape zòtèy pye gòch mwen sou yon gwo wòch. Doulè a te monte nan kuis mwen tankou yon zegui k ap fè chimen l anndan chè m, men de je mwen te rete fikse sou ou. Se ou sèl mwen te wè. Nou fè dezan renmen, men m te toujou konnen m t ap mouri anvan w.
M pa ka tann ankò. M bezwen konnen kote kadav mwen ye. M pa konn si gen moun k ap chache l.
Dènye jou nou pale, ou te pran vwa siwomyèl ou a pou w mande m pati avèk ou. « An n al ansanm Miyami, pou nou fè lavi nou ansanm, n ap travay, n ap vanse ansanm, n ap fè yon ti bebe. Si se yon fi, n ap rele l Anabèl, sa w di ? Ou te di m ou renmen non sa a. Si sa bon na fè yon dezyèm, yon twazyèm petèt ? Depi nou ansanm tout bagay posib. Pa vre cheri ?» Vwa w te si tèlman chaje ak lanmou, mwen te manke pèdi kouraj pou m di w non.
Mwen pa t ap ka kite papa m. Li t ap ban m madichon. Ou konnen depi manman m mouri, se sou do m responsablite kay la tonbe. Granfrè m ap etidye. M ap travay men gen lè sa l ap aprann lan pi enpòtan pase tout sa mwen ta vle fè. Ou konnen jan sa ye. Se kòmsi fanm bò isit gen yon pwa lou ki pa janm desann, andire plis fanm lan ap grandi, plis chay la vin pi lou.
M chache kadav mwen nan lavil la. M pa ka jwenn li. M ap mache depi lontan, sa fè dizan deja. M pase nan tout katye m te konnen yo. Genyen m rekonèt, gen lòt ki chanje nèt. Gen bilding ki kanpe kwochi tankou y ap tann yon lòt Goudougoudou. Lòt jou m pase devan kay papa m. Mwen wè l chita devan papòt la. L ap bay blag avèk de zanmi. M pa wè frè m lan. Li dwe ak zanmi pa l tou. Lavi kontinye. Se nòmal.
Dènye jou nou pale, ou te fache avèk mwen pase m te di w m p ap ka al Miyami avèk ou. Dènye jou nou pale a, lapenn ak kè grenn te ranpli bouch mwen. Mwen te pran wout lakay san m pa gade ni adwat ni agòch. Lè latè a koumanse tranble mwen pa t konprann sa k t ap pase. Lè mòso bilding la tonbe sou tèt mwen, m tonbe rèd, m pa menm gen tan rele.
Sa fè lontan m ap mache. Gen lè yo p ap janm jwenn kadav mwen. Èske gen moun k ap chache ? Poutan, mwen pa poukont mwen. Anpil lòt parèy ak mwen ap mache tankou m depi Goudougoudou. Chak grenn nan nou okipe ap chache kadav li pou l ka sispann drive. Wa di yon bann juiferan ki pèdi wout yo. Fanm, gason, tifi, jennjan, timoun, pèsonaj, chive blan, chive trese, rasta, pèmanant, tèt chòv, yo tout ap vire an won. Ou ta di toupi ki gen twòp chenn, yo deraye. Yon bann moun fou. Pa yon bèl foli k ap voye wòch, dan griyen, jouman sale byen pike. Non, se yon foli tris, bouch fèmen ak yon lapenn kòde ki peze sou kò nou. Nou pa fouti mache vit. Foli sa a mare pye nou anba tè.
M t ap suiv lè ekip etranje yo anvayi tout kwen nan peyi a. M gade yo k ap fè lis, yo fè kolonn pou konte mò, men kòm dabitid yo bliye yon pati nan mò yo. Menm bagay lè y ap konte vivan. Toujou genyen ki ret dèyè. Se nan gwoup sa ki dèyè yo mwen toujou ye. Anchè annòs, mwen pa konte. Ak tout zo m kraze anba tè, mwen pa konte pi rèd.
M mache anpil men mwen derefize pase devan kan yo. M wè twòp malsite anba tant. Sa fè kè m gwo. Timoun ap dòmi dlo nan je, moun fè pil sou pil, bandi ap fè lalwa. Epoutan gwo lajan ap brase. M ap mache, m ap gade, m ap suiv.
Gen lòt ki vin jwenn nou sanzatann. M tande se kolera ki pote yo ale. Nazyonzini vini ak yon bokit kolera li kite l pou nou. Mwen di w m ap mache m ap suiv. Sa m wè pa fè kè m kontan ! Anpil kòlè ap bouyi anndan m.
M konn pase devan lekòl nasyonal kote m t ap travay la lematen. Li te kraze nèt, li fè twazan pèsonn pa t vle pwoche l. Tout moun pè malè. Kòmsi se yon maladi kontajye, kòmsi pèsonn pa vle tande vwa elèv ki mouri anba dekonb. Elèv ki vin lekòl aprèmidi yo, timoun ki pa konte menm jan avè m. Kounye a m wè yo bati yon lòt lekòl ak yon legliz anlè l. Chak mèkredi, plen fidèl k ap chante, yo frape men yo, yo leve bra yo anlè. Alelouya, Letènèl Gran. Mèsi Seyè. M gen anvi di yo lapriyè pou nou povpechè ki anba tè, men akwabon? Kilès k ap rive kote nou ye a?
Ki kote m ye? Anba ki pil tè? M pa ka di w. Si ou ta vle chache kadav mwen, m pa ka ede w. Èske yo mete l Titanyen, èske yo kite l pouri kote m te tonbe a? Èske kadav mwen yon sèl kote annantye oubyen èske yo lage l an myèt moso, tèt mwen yon bò, bra m ak janm mwen yon lòt bò?
Ou sonje jan ou te konn karese janm mwen ? Ou te di lè ou wè yo, yo fè w anvi vole grenpe sou pyebwa, plonje nan dlo, griyen dan tankou timoun gouman devan lalipap. Ou sonje ?
M wè ou pa janm al Miyami malgre tout sa ou te planifye. Ou te fè yon rive Chili epi ou tounen. Sa k pase ? M konnen lavi a vin pi di bò isit. M ap mache, m ap gade, m ap suiv.
Mwen tande bèl diskou pasi pala. Peryòd eleksyon fè tout moun tounen lidè. Senatè, Palmantè, Pwomès fè pay. Pwomès lekòl pou tout moun. Ti manman cheri. Ti mamit diri monte li pa desann. Karavàn benyen nou ak pwomès. Pwomès bannann. Pwomès kouran 24 sou 24. Kote m ye a mwen pa bezwen kouran men mwen te kontan pou nou jiskaske m konprann se manti.
Pwomès se jwèt.
M pa t ka vote, men ki sa ki t ap chanje si m te vote ? Eleksyon fèt. Kat la te deja bat. Mwen mache m ap gade m ap suiv. Mwen gen anvi kriye pase m santi pèsonn pa p chache kadav mwen. Yo genlè bliye m.
Pa gen lontan, mwen te wè gwo seremoni sou wout nasyonal la. Machin ofisyèl te pase ak tout vitès, kabrit kouri pran refij nan bwa. Timoun kanpe lwen. Ofisyèl kravat nan kou aliyen devan yon bit tè. Tyoul pouvwa rale bale yo pouse fatra. Tyoul pouvwa rale valiz, yo sòti gwo diskou. Tyoul pouvwa rale kamera, esmatfonn, yo fè videyo. Prezidan pale, minis pale, yo depoze flè. Genyen ki rale mouchwa yo kòm si yo t ap kriye men se te pou bouche nen yo. Yo gen lè pa renmen lòdè nan zòn lan.
Mwen swete se pa la kadav mwen ye. Mwen konnen m mouri depi dizan men m gen diyite m kanmenm ! M pa ta renmen kadav mwen nan kote sa a. Kote malandren vin pale anpil alòske van an ap voye pousyè lanmò, alòske sa pa regade yo sou zo ki moun y ap mache.
Mwen te toujou konnen mwen t ap mouri anvan w. Lè m te frape gwo zotèy pye gòch mwen an, m te konprann. M te swete nou te ka pase plis tan ansanm sou latè, men sa pa rive.
Lòt jou, m wè w nan lari avèk pitit fi w la. Li dwe gen senkan konsa. Li bèl, li sanble avè w. Mwen pase toupre nou. M te gen anvi ba w yon ti bo sou pwent bouch ou, men ou t ap kwè se yon mouch ki pike w. M kite w ale, men mwen gen tan tande w k ap pale avèk li. Mwen tande non l. Ou rele l Anabèl. Ou pa bliye.
M ap mache, m ap gade, m ap suiv. Depi kèk tan, mwen wè gen anpil boulvès. M tande peyi a lòk. Kote m ye a, se tankou m lòk tou pase m pa ka al ankenn kote. M ap suiv lòk pa nou an. Mwen wè fanm ak gason, jenn ak pèsonaj met ansanm pou yo manifeste. Tout kote, Pòtoprens, Gonayiv, Plato Santral, Jakmèl, Leyogàn, elatriye, lari yo plen moun k ap mande jistis, k ap di aba koripsyon. Mwen kontan wè sa. M ap mache, m ap gade, m ap suiv. M tande lòk pa nou an di nou bouke, li rele ase. M ta kontan anpil si lòk sa a fè bagay yo chanje tout bon vre. Si lòk sa a ta mennen peyi an nan limyè kote pa gen moun ki rete dèyè. Kote pa gen moun yo bliye kit yo vivan kit yo anba dekonb.
Petèt lè sa a, m ta sispann mache.
Évelyne Trouillot
Ilistrasyon : Francisco Silva
Comments