Eske Ayisyen k ap viv nan dyaspora a ka rele tèt yo patriyòt ?

Sè m ak frè m kap viv an Ayiti ! – Rale ti chèz ba n paske nou gen pou n pale youn ak lòt. Ou mande m si mwen ka rele tèt mwen  patriyòt paske mwen pap viv nan peyi a ? Ann pale tout bon, ann pale verite, san n pa joure, san n pa fè mawonaj. An reyalite – paske ou pa konnen m – kesyon wa p mande tout bon vre a se : « Eske tout Ayisyen ki chwazi al viv nan yon lòt peyi ka rele tèt yo patriyòt ? »

Wa p viv sou zile a e mwen menm m ap degaje m lòt bò dlo, nan sa n rele dyaspora a. Ou rele tèt ou « natifnatal », « Bon jan Ayisyen  », « pitit peyi a ». Ou te konn rele m « Ayisyen k ap viv lòt bò dlo », men kounyea pou mache sou sansiblite m ou rele m tou kareman « Dyaspora » – tankou w ta vle di mwen se yon « pitit deyò » peyi a te akouche. Eske ou pa panse se menm san Papa Desalin nan k ap koule nan venn mwen ?

Mwen respekte w e mwen pa pra l sere anyen pou ou nan fè ipokrizi. Ou konn tout rezon ki fè m pati…ou konnen trè byen se paske lavi a pat dous pou mwen. Menm jan tou ou konnen li te anmè pou yon pakèt lòt sitwayen depi dikdantan. Lè m te vle al enskri nan inivèsite, mwen te tou konnen ki maswife mwen ta pral monte – grèv plon gaye ke m ta pra l fè fas kare avèk yo : grèv pwofesè, grèv etidyan, grèv doktè ak enfimyè, grèv chofè kamyonèt ak taksi…san konte manifestasyon tribòbabò : swa kont lavi chè, kont ensekirite, kont salè leta yo pa peye… swa kont dola ameriken k ap pete plafon, kont pri gaz k ap monte bwa, kont prizonye malfektè yo lage osinon ki kraze rak oubyen tou lòt kalte lòbey k ap eklate chak jou gen jou nan sosyete a depi plis pase 30 lane jouk jounen jodi a. Eske ou vle repwoche m paske m al chache jwenn plis trankilite nan yon lòt peyi pou m te ka etidye?

Anba anpil mizè, jefò ak sakrifis, kanpe anba solèy cho midi ap swe tankou pitit Bouki, soufri anba leta k ap mache sou diyite m, fè m konnen sa k rele chèf. Mwen reyisi jwenn paspò m menm leta sa a te dwe m nan negosye ak raketè ki volè m, pase m nan rizib, vire m tounen m kou toupi. Mwen te kanpe douvan konsil k ap imilye m, fè m bwè fristrasyon m chak jou ki jou. Mwen te finalman rive jwenn yon vizaetidyan pou m pati Ozetazini. Eske ou panse se te yon trayizon ke m te fè ?

Se ak kè sere mwen kite maman m, papa m, ti sè m, ti frè m, zanmi m, katye m, peyi m pou m al chache opòtinite nan yon lòt sosyete. Si ou vle repwoche m sa, fòk ou ta repwoche tout lòt sitwayen ki te fè menm jan avè m yo. Kik yo rele Dany Laferrière, Wyclef Jean , Michaelle Jean, oswa tout lòt mesye dam ki pa gen gwo non yo. Fò w pa nan pas pou ki ! Ou dwe mete nou tout nan menm djakout la, ou pa panse sa ?

Kidonk, mwen rantre Nouyòk . Mwen te gen anbisyon fè gwo etid, konprann gwo teyori, rive genyen yon diplòm. Pou m siviv mwen bale, pase mòp nan restoran, siye vit, siye tab, aprann n kwit manje. Pandan tan sa a, m ap etidye nan lang blan e obsève kilti l. Lè m vin pi maton nan pale angle, mwen kòmanse inivèsite. Yon sèl pwojè ki te nan tèt mwen tout tan sa a : retounen lakay mwen ak yon pwofesyon nan menm, travay pou peyi m, viv ti vi m nan lapè, patisipe nan aktivite sitwayen pou yon lavi miyò e pouki pa… rantre nan politik pou m aji sou sistèm lan. Eske ou konnen se anbisyon anpil nan nou ?

Depi dechoukaj Bebi Dòk , ane vini, ane pase…peyi a fè pwogrè nan anpil domèn, men gen yon latriye pwoblèm ki poko rezoud pou bay estabilite ak lespwa bagay yo pwal chanje tout bon vre. A tout sa, gen sa k pran chans yo tounen, gen sa k pa ka kenbe ki retounen, gen sak k ap fè lanavèt, e gen de lòt ki rete nèt. Men menm jan pati a te yon chwa pèsonèl, retounen a se mèmman parèyman. Pou sak deside pa tounen, ou panse yo pa patriyòt ?

Nan ka pa m, mwen reyalize jounen jodi a mwen viv plis tan nan vi m deyò pase lakay mwen. Menm si chak swa se de peyi m ma p reve, majorite fanmi, madanm ak pitit, kay ak travay – se nan peyi etranje yo tout ye. Tankou yon pyebwa se la mwen vin pran rasin. Sepandan, kòd lonbrit mwen ap toujou mare an Ayiti ! Men w ap dakò renmen se pa sèlman nan bouch sa chita, se sitou nan aksyon, se pa vre ?

Apa de voye transfè, lè y ap pale peyi a mal, nou defann li jann kapab menm lè gen de fwa nou wont leta peyi n. Blan yo konn di peyi a gen malediksyon paske zansèt nou yo te pran kondisyon ak djab pou n te jwenn endependans nou. Nou eseye edike yo sou inyorans yo. Esplike yo vodou se yon relijyon tankou tout lòt ki gen sou latè. Se nan li menm zansèt nou yo ta l chache fòs pou goumen ak blan esklavajis yo, menm jan Ameriken nan chak diskou mande Bondye pou pwoteje solda l ki nan lagè…Ou pa panse ke n ap defann onè peyi a ?

Se nou menm ki anbasadè nasyon an maten-midi-swa. Nou toujou kanpe sou fyète n menm lè bagay yo pa pi bon lakay. Se nou k ap manifeste a travè lemond lè nou santi y ap mache sou diyite n kik se Dominikani, Bahamas, Meksik oswa lè Ameriken vle pase nou lòd… Nan ane 80 yo, rasis yo t ap eseye di viris Sida a te soti nan ras nou. Lè sa yon kokenn chenn manisfestasyon te fèt nan Nouyòk pou di se manti, sa a pap pase. Jou sa, pon Bwouklin nan te tranble anba pye Ayisyen. Nou fòse yo mande n padon… Men w ap mande kounye a si m damou konsa sa k fè mwen pa tounen vin viv nan peyi a ?

Lè jou a rive, lè m pare, lè mango m mi, m a pran wout tounen si Bondye vle paske mwen renmen peyi m ak tout kè m, mwen damou l, m ap viv pou li chak jou. An atandan, m ap travay pou jenerasyon k ap vini yo pap oblije fè menm chwa difisil m te fè a e ke jèn jounen jodi a yo kontinye ap fè. Mwen ta swete pou tout Ayisyen ka kite peyi a lè yo vle, jan yo vle, pou rezon yo vle san yo pa santi se sitiyasyon ki pouse yo fè aksyon. Frè m ak sè m , menm si mwen lwen, konnen mwen pote peyi a sou kè m, menm jan avè w. M ap defann menm enterè avè w. Nou se menm kòt fanmi. Konnen tou Ayisyen patriyòt blayi tout kote sou planèt la. Mwen swete wa konprann sa…

Patrick André