Jounen jodi a Biwo Ayisyen Dwa Dotè (BHDA) gen mwayen pou l kontwole tout stasyon radyo ki nan peyi a epi fè yo peye pou chak chante atis ayisyen oswa etranje yo pase sou lèzond. Men èske radyo yo pare pou sa ? Antouka, atis yo byen kontan
Jou ki te mèkredi 11 desanm 2019 la, Emmelie Prophète, ekrivèn, prezidant Biwo Ayisyen Dwa Dotè (BHDA), te fè konnen, medya ki ap pase mizik atis ayisyen oswa etranje, san yo pa peye oswa ki pa ka peye pou sa, dwe fèmen.
Responsab la t ap pale ak medya an jeneral ki pa gen ase kòb ki rantre yo, ki pa gen posibilite pou kreye pwòp kontni pa yo, epi se pirate y ap pirate. Pawòl sa yo, li te di yo nan kad yon konferans sou kesyon dwa dotè nan dokimantè nan yon aktivite ki rele La Semaine du Documentaire, nan Pòtoprens.
Radyo pa peye pou pase mizik atis yo
Kit se Roosevelt Saillant, alyas BIC, Samora Julmisse, mayestro djaz Siromiel, oswa Jean Belony Murat, alyas BélO, yo tout admèt radyo yo pase mizik yo san peye.
BélO deklare : « Se pa sa mwen ta swete, men m pa ka sèl atis ki deside pa kite yo pase mizik mwen san peye m. E m pa kwè se ap nan avantaj okenn atis si l ta fè sa, sof si n ta di n ap met tèt nou ansanm.»
BIC prèske pale menm jan. Pou li, « depi Ayiti egziste radyo ap pase mizik nou san l pa peye nou pou sa, donk, nou tout dakò l paske nou pa janm di anyen kont sa ».
Depi Ayiti egziste radyo ap pase mizik nou san l pa peye nou pou sa. BIC
Kontrèman ak atis sa yo, Evenie Rose Thafa Ina Saint Louis, alyas Tafa Mi-Soleil eksplike, lè l fèk kòmanse nan mizik, apre premye chante l te anrejistre a, li te blije peye pou yo pase l nan radyo. Mayestro l la te deklare l : « Fò w ta gen yon de mil senk san goud wi pou m ta pote CD a nan radyo a pou ou ». Pou li se pa yon koze ki pale ouvètman, se menm jan ak lè w annafè ak yon raketè.
Kounye a, èske atis ayisyen yo dwe anpeche radyo yo pase mizik yo san peye ? BIC reyaji sou kesyon sa a, atis la twouve kesyon sa a mal poze, epi l p ap ka bay okenn repons objektif. Otè albòm mizik « Bicsyonè » a pito pwopoze kesyon sa a pito : « Èske dezòmè Ayiti deside pou l pèmèt atis yo viv de zèv yo legalman ? ». E la a, nou konprann kijan sa pa fè sans ditou, lè yon atis tankou BélO ap di konsa : « Nan tout lòt radyo, nan tout rès mond lan, depi yo jwe mizik mwen yo peye m, sof an Ayiti. »
Se atis ki peye pou mizik yo pase nan radyo isit
Nan peyi Dayiti, si radyo yo pa peye atis yo, atis yo bò kote pa yo souvan oblije peye radyo yo pou yo difize travay yo.
Chantè Lakou trankil la, li menm fè konnen l pa janm gen pou l peye pou mizik li pase. Men l rekonèt pratik sa egziste, epi l denonse sa. Paske se demagoji, epi l fini pa bare wout lòt atis ki ap vin dèyè l, ki petèt p ap ka peye yo menm.
Sou pwen sa a, BIC fè konnen sa poko janm rive l pou l peye pou yo pase mizik li. Daprè li, radyo yo pase yo paske yo resevwa mizik li yo gratis. Paske tou, li gen mizik « ou pa ka pa pase si w ap fè deba sosyokiltirèl, sosyopolitik ou sosyolojik nan peyi Dayiti ».
Samora Julmisse, pako janm peye tou. Men, menm jan ak BIC epi BélO avwe, li okouran de pratik sa a. Li menm konn tande gen seri animatè emisyon radyo se peye pou w peye yo. « Animatè sa yo, pafwa w konn kontakte yo, ou voye nòt pou laprès ba yo, oswa w voye mizik la ba yo, men w wè yo pa janm pase l, m konn ap mande tèt mwen èske se paske m pa peye yo », mayestro a ajoute.
Pou Joël Fanfan tou, jounalis, responsab nan radyo Ayiti, se yon bagay tout moun nan milye a konnen, atis yo menm konn debake nan radyo yo vin mande sèvis sa a. Li pa t ezite pataje ak Ayibopost screenshot mesaj moun ki ap ekri l pou mande l mete mizik pou yo nan radyo a. Nan foto mesaj la, li klè nan echanj lan se atis la ki voye lyen mizik li a, epi l pwopoze l ap peye pou sa.
Men jounalis Fanfan mete yon bemòl, li di konsa : « Se pa direksyon oswa administrasyon radyo a ki mande yon kantite lajan, pou pase mizik yo menm jan ak piblisite yo. Nan ka sa yo, se souvan pèsonèl radyo yo ki pran inisyativ la poukont yo paske yo gen kontwòl sou ki mizik y ap pase nan kad emisyon yo.»
BHDA ap fè radyo yo peye pou mizik yo pase yo
« Kit se mizik atis isit oswa aletranje, jounen jodi a BHDA gen posibilite pou l fè radyo a peye poutèt li te pase l nan lèzond », Emmelie Prophète te fè konnen.
BHDA te sipoze kòmanse voye fakti bay radyo yo depi nan mwa oktòb 2019, men nan menm mwa sa a, peyi a t ap travèse youn nan moman ki pi difisil nan listwa l. Pwosedi sa a te pran yon bon ti tan l pou l egzekite, te gen kèk demach ki te sipoze fèt, tankou rankontre Asosyasyon Nasyonal Jounalis Ayisyen (ANMH) ak Asosyasyon Medya Endepandan Ayisyen (AMIH) ki dakò peye epi pou te diskite de tarif yo.
BHDA te sipoze kòmanse voye fakti bay radyo yo depi nan mwa oktòb 2019.
BHDA di l pare pou kase chèn sa a. Paske Emmelie Prophète byen konnen fason milye sa a fonksyone. « Malgre jounen jodi a chaje atis nan jenerasyon sila a ki vin anrejistre nan biwo a, men gen atis tou ki konn peye pou mizik yo pase nan radyo yo, li te deklare. Yon sitiyasyon ki kontrè ak tout lojik, paske dwa dotè rekonpanse siksè, e si radyo yo ap aksepte lajan pou pase mizik gen seri de zèv k ap disparèt menm si yo de kalite. »
Youn nan rezon ki fè pwosesis pou fè voye fakti bay radyo yo lè yo pase yon mizik te kanpe se paske BHDA rekonèt radyo yo an difikilte. Emmelie Prophète rapòte : « Radyo te tèlman pa gen kòb ki rantre, yo te blije voye kèk pèsonèl ale, tankou Magik 9 kote m ap travay, gen yon pakèt moun yo voye ale. » Sepandan atis yo tou an difikilte. Se poutèt sa, pwosesis la ap reprann an janvye 2020 depi sitiyasyon sosyopolitik epi ekonomik peyi a pèmèt sa.
Dapre Emmelie Prophète, « Yon radyo ki pa gen kòb k ap rantre sipoze fèmen ».
Deklarasyon sa a, responsab BHDA a rekonèt li ka sanble vyolan, men l pa ta sipoze parèt konsa lè l ap konpare jan radyo fonksyone nan lemonnantye.
Epi l te ajoute : « Yon radyo ki pa gen kòb k ap rantre, pa gen okenn nesesite pou l egziste ». Paske pou li, yon radyo sipoze ka kreye pwòp kontni pa l. Li pran kèk egzanp : « Radyo Kiskeya gen emisyon Jounal Katrè ki rale anpil odyans. Radyo Magik 9 vini ansanm ak Panel Magik. Emisyon sa yo gen yon pakèt sponsò ki mete piblisite ladan yo. » Emisyon sa yo se kontni kiltirèl radyo sa yo kreye e tout bagay sa yo chita sou dwa dotè, pi presizeman sa yo rele endistri kreyativ la.
Kijan endistri kreyativ ka pèmèt kominote yo devlope ?
Toudabò responsab BHDA defini endistri kreyativ tankou se « yon lide yon moun genyen, epi l konkretize lide a atravè yon konpayi de prodiksyon ».
Pa egzanp emisyon America Got Talent oswa The voice, lide a oswa kontni a sou dwa. Si ou menm ou vle fè l tou fòw peye pou sa. Okenn medya oswa yon moun oswa yon enstitisyon an Ayiti pa ka rete yon lè l deside l ap fè yon emisyon ki rele The voice, li pa ka itilize konsèp la konsa.
Joël Fanfan dakò ak Emmelie Prophète sou pwen sa a, pou li : « radyo yo mache ak pwodiksyon. Si w pa ka pwodwi, ou dwe peye pou w itilize afè lòt moun. »
Jounalis la tou twouve nou minimize enpòtans yon radyo nan fòmasyon yon sosyete, li remake kijan gen yon bann radyo ki ap pouse kou djondjon nan peyi a, band FM lan chaje kou Legba, li vin twò fasil pou w fè yon radyo.
Nou minimize enpòtans yon radyo nan fòmasyon yon sosyete. Joel Fanfan
Anplis de sa, pou Emmelie Prophète, otè Le bout du monde est une fenêtre la, gen yon pakèt moun k ap travay ladan yo, yo pa peye yo kòrèkteman. Donk, sitiyasyon sa a parazite ekonomi ayisyèn nan olye li rann li sèvis. Poutèt sa, yo menm nan BHDA konsidere yon radyo ki pa ka peye, pa dwe itilize kontni oswa zèv lòt moun. E Leta pa ta dwe kite radyo sa yo kontinye egziste paske y ap touye atis yo epi toufe pwodiksyon atistik la isit.
Emmelie Prophète rekonèt, lè yon atis fè yon mizik, li mete tan, enèji ak yon talan ladan l, epi si l pa rive gen yon retou sou envestisman sa a, l ap kite filyè mizikal la tonbe. « Ou pa rantre nan yon restoran, ou kòmande, ou manje epi w pa gen kòb nan pòch ou », pou pòtpawòl dwa dotè a se apeprè menm prensip la pou mizik.
Epi l ensiste pou l di : « Pa gen anyen ki jistifye yon moun pran yon kontni yon atis fè pou l viv, epi w itilize l apre pou w ap di w pa ka peye l. » Nan lide sa a, li pa reflechi sou radyo ki pa ka peye yo, paske « Radyo ki pa ka peye yo pa t sipoze menm egizste.»
Èske medya yo ap peye vre ?
Premyèman, èske yon radyo mande anpil resous pou l fonksyone? Nan nivo teknik, yon radyo bezwen yon frekans, yon emetè, jeneratris ak kèk lòt materyèl epi yon lokal pou depoze yo. Pafwa yon chanm kay konn sifi. Ki fè, yon radyo pa bezwen anpil bagay pou l limen.
Men, pou kòb fonksyònman, sa tou pra l depann de ki tip radyo w gen Joël Fanfan eksplike. Paske « gen seri radyo isit, yo ap fonksyone depi yon bann tan, epi yo pa gen anpil moun k ap travay ladan yo, senpman moun ki responsab li a epi moun k ap pase mizik yo. Sa diferan pou yon radyo ki ap bay nouvèl pa egzanp».
Pou Amos Yacinthe, responsab radyo Lumière, li menm li konprann radyo tankou yon machin k ap fonksyone chak jou, k ap manje lajan san rete. Paske menm si radyo a pa gen plizyè estasyon, li pa gen anpil pèsonèl, li pa gen okenn pwogramasyon, men l gen sit li ki Boutilye kote pifò radyo gen emetè yo, pou l pran swen.
Dezyèmman, ni responsab radyo Lumière ni responsab radyo Ayiti, aksepte pou yon radyo isit rantre kòb, li depann totalman de piblisite, se sa k fè modèl ekonomik medya yo chita sou sa sèlman.
Men gen lòt bagay ki dwe pran an konsiderasyon, tankou sa k fè yon radyo jwenn plis piblisite pase yon lòt. Pou Joël Fanfan, sa depann de enfliyans oswa depi kilè l egziste, sa ap depann tou de pozisyon sosyal oswa politik moun ki mèt radyo sa a.
Menmsi gen lòt medya ki itilize lòt estrateji pou rantre kòb, tankou vann lè emisyon, pifò kòb y ap rantre soti nan piblisite a pou Amos Yacinthe. Anplis de sa, pou zafè rantre kòb la, li depann de ki stati medya sa a, èske l se yon radyo kominotè oswa yon radyo komèsyal. E radyo kominotè a pa fouti pase nenpòt ki piblisite, fòk mesaj k ap pase a omwen gen yon rapò ak misyon l.
Radyo kominotè a pa fouti pase nenpòt ki piblisite, fòk mesaj k ap pase a omwen gen yon rapò ak misyon l.
Twazyèmman, menmsi radyo yo ta gen mwayen pou yo peye, Joël Fanfan panse travay la pa p fasil ditou, pou jan sa tèlman anrasinen nan kilti nou an Ayiti. Pou jan nou alèz pou n pran mizik, fim, liv, lojisyèl, elatriye, sou entènèt epi difize yo san nou pa gen pèsonn pou n rann kont, se premye obstak la sa.
Moun rezistan anpil devan chanjman. E sa k fè pou Emmelie Prophète, se tout yon kilti, tout yon fason w ka wè monn lan ki dwe chanje. Kote nan chak ti aksyon toulejou yo, moun yo dwe aprann respekte travay lòt moun.
Katriyèmman, se vre sa pa nan responsabilite BHDA, men akoz relasyon kòkòday anpil responsab oswa mèt radyo isit genyen ak seri de aktè politik ki enfliyan nan sektè a, èske gen yon sistèm regilasyon fò ki mete an plas pou fè yo peye BHDA, Joël Fanfan ap mande tèt li. Èske Leta ayisyen reyèlman gen kapasite pou fè radyo ki refize peye yo jwenn sanksyon lalwa ?
Sou kesyon sa a Emmelie Prophète reponn, BHDA li menm p ap ka pran sa an chaj. Paske jiskaprezan sa ki travay yo se sansibilize, enfòme, eseye chanje mantalite ak konpòtman moun yo, epi mete estrikiti yo an plas tankou jan l ap fè l la ak radyo yo jounen jodi a.
BHDA anvi fè sistèm nan sanble ak sa l ye lòt kote k ap fè peyi
Sa klè pou atis sa yo, lè BHDA deside fè radyo yo peye pou mizik y ap pase yo, se tout yon sistèm ki gen pou chanje epi se yon tantativ pou atis ka viv omwen de zèv yo.
Pou BIC : « Mande radyo yo retire yon ti grabday pou atis la pa yon mechanste ». Men sa p ap san konsekans sou diferan pati yo. Apa atis yo k ap rive jwi fwi travay yo, piti kou l ye. Selon BIC, Emmelie Prophète oswa Samora Julmisse li ap enpòtan pou atis yo konnen tou nan sans sa a, yo pral oblije mete yon kòb disponib pou fè pwomosyon albòm oswa mizik ki sòti yo. BélO li menm, panse radyo yo ka vin mande plis kòb pou piblisite komèsyal yo.
Nan kèk lòt kote nan monn lan sosyete yo enterese ak dwa dotè, pou BIC se konsa yo fè l, e lè konsa lajan an ale epi l retounen. Lajan an woule. Travay sa a se pou editè l ye, se yo ki ranje yo pou jwenn yon deal ak radyo yo pou koze difizyon mizik la. Lajan sa a ale nan radyo yo atravè deal editè ak direktè medya yo epi li retounen sou atis la ankò. E sa a pèmèt tout moun plizoumwen satisfè.
Malerezman se pa sa ki gen jounen jodi a an Ayiti, BIC li menm ak anpil lòt atis chwazi enskri nan sosyete dwa dotè aletranje tankou SACEM Société des Auteurs Compositeurs et Editeurs de Musique. Men BHDA ansanm ak yo rekonèt tou sa pa sifizan, paske yo gen konkiran ki gen pwofil mondyal tankou JayZ, Beyoncé, oswa Rihanna.
Se poutèt sa se nan BHDA yo vin enskri. Se poutèt sa tou Emmelie Prophète deside lage pye l nan dlo pou atis parèy li yo. Annatandan, BIC ak anpil lòt atis eseye jwi fwi travay yo lè yo itilize platfòm etranje yo tankou Youtube oswa Facebook ki peye piblikasyon zèv atis yo.
Sepandan, BHDA pa deside fokis senpman sou radyo yo. Se pa sèlman yo menm ki itilize mizik atis Ayisyen kou etranje. Restoran yo tou itilize mizik yo anpil nan kad aktivite komèsyal yo. Enstitisyon an ap panse sou kijan pou l rive sou yo tou. Men nan tout lòt peyi, restoran yo peye selon kantite plas chita yo genyen nan etablisman yo an. Menmsi, Emmelie Prophète admèt, li p ap ka ale kote tout restoran ki genyen isit yo, pa egzanp sa ki sou Channmas yo.
Travay sa a pa p sèlman nan mizik
Nan mwa janvye 2020, selon sa prezidant BHDA a rapòte, y ap siyen ak Centre d’Art. Paske enstitisyon sa a gen bonjan rapò ak atis pent yo, se yo menm ki pral fè travay jesyon kolektif la BHDA ap fè pou mizisyen yo. Sa vle di, yo pral montre atis pent yo, lè yo fè yon tablo, yo vann li, fòk yo bay yon sètifika otantisite pou li. Atis la dwe siyen dokiman sa a ki di konsa tablo a orijinal epi remèt li ak kliyan an.
E daprè lwa sou dwa dotè an Ayiti aktyèlman, si moun ki achte tablo sa a, li deside revann li, li dwe vèse atis la 5% de kòb li revann tablo sa a. Pwosesis sa a rele droit de suite.
Emmelie Prophète konsyan se pa tout moun ki konnen sa. Menm zanmi l epi kolèg, Philippe Dodard, yon atis pent ki gen anpil rekonesans isit kou letranje, pa t konnen anvan li te aprann li dwa sa a egziste an Ayiti. Antouka, kesyon dwa dotè se yon koze ki konplèks, men ki bèl, epi ki merite pou nou batay pou li tou.
Hervia Dorsinville
Comments